سونوگرافی غربالگری جنین
سونوگرافی غربالگری جنین یکی از آزمایش‌هایی است که در دوران بارداری انجام میشود. به‌طورکلی سونوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از جنین در رحم جهت تعیین اندازه، موقعیت کودک و یافتن هرگونه ناهنجاری احتمالی در ساختارهای استخوان‌ها و اندام‌های در حال رشد جنین استفاده می‌کند.
از جمله سونوگرافی‌هایی که در دوران بارداری استفاده می‌شوند، می‌توان به سونوگرافی معمولی، سونوگرافی غربالگری NT، سونوگرافی آنومالی و در موارد خاص بنا به تشخیص پزشک سونوگرافی‌های داپلر، سه بعدی یا چهار بعدی، اکوکاردیوگرافی قلب جنین و آزمایش پروفایل بیوفیزیکال اشاره کرد.
سونوگرافی غربالگری جنین چیست؟
آزمایش‌های غربالگری قبل از تولد جنین به منظور بررسی سلامت کلی جنین و به دنبال نشانه‌هایی برای وجود ناهنجاری‌های کروموزومی یا سندروم داون، نقایص مادرزادی و نقص لوله عصبی باید انجام گیرد. به‌طورکلی آزمایش‌های غربالگری، سونوگرافی و آزمایش‌های خون را دربر می‌گیرند.
نتایج این دو آزمایش به پزشکان برای تشخیص سن و وزن مادر، سن حاملگی جنین و ارزیابی خطرات احتمالی کمک می‌کند. هر چند که این آزمایش‌ها به تمام زنان باردار توصیه میشود، اما انجام آن‌ها برای زنانی که در معرض خطر بالاتری برای داشتن فرزند با شرایط خاص هستند، اجباری است.
چه زمانی باید سونوگرافی غربالگری جنین انجام شود؟
سونوگرافی غربالگری که جزئی از آزمایش‌های غربالگری به حساب می‌آید، در سه ماه اول و دوم بارداری انجام میشود.
سونوگرافی در سه ماه اول
غربالگری سه ماه اول ترکیبی از سونوگرافی جنین و آزمایش خون است. همان‌طورکه گفته شد، آزمایش‌های غربالگری به منظور تعیین خطر ابتلای جنین به نقایص مادرزادی خاص انجام می‌شوند. به صورتی‌که آزمایش‌های خون دو ماده موجود در خون زنان باردار مانند پروتئین پلاسما A و گنادوتروپین جفتی انسان که هر دو در اوایل بارداری توسط جفت تولید میشود را اندازه‌گیری می‌کنند. همچنین سونوگرافی غربالگری جنین شامل سونوگرافی NT و NB میشود که در ادامه هر کدام توضیح داده می‌شوند.
سونوگرافی NT (nuchal translucency ultrasound )
در سه ماه اول بارداری یا بین هفته یازدهم تا چهاردهم بارداری، سونوگرافی مخصوصی که به آن سونوگرافی NT می‌گویند، انجام میشود. این سونوگرافی برای تشخیص احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی در جنین به کمک پزشکان می‌آید.
سونوگرافی غربالگری NT روی فضای پشت گردن نوزاد جایی به نام نوچال فولد nuchal fold)) تمرکز می‌کند. از آنجایی‌که این نقطه تمایل به تجمع مایع در نوزادان مبتلا به ناهنجاری‌های کروموزومی را دارد، جنین‌هایی که میزان تجمع این مایعات در آن‌ها زیاد باشد، در معرض خطر ابتلا به مشکلات کروموزومی مانند سندروم داون (تریزومی 21)، سندروم ادواردز (تریزومی 18) یا سندروم پاتاو (تریزومی 13) هستند.
این سندروم‌ها می‌توانند باعث ناتوانی ذهنی و نقایص مادرزادی خفیف تا شدید شوند. هر چند ممکن است این اختلالات برای هر زن بارداری در هر سنی اتفاق بیوفتد، اما احتمال ابتلای نوزاد به این اختلالات با افزایش سن مادر بیشتر میشود.
سونوگرافی غربالگری جنین به‌طور 100 درصد دقیق نیست و نمی‌تواند هیج بیماری را تشخیص دهد. بنابراین پزشکان این سونوگرافی را در کنار آزمایش خون انجام می‌دهند تا درصد خطاها را کاهش و دید بهتری را برای احتمال وجود اختلالات ژنتیکی به دست بیاورند.
سونوگرافی برای تعیین استخوان بینی جنین (NB)
تعیین استخوان بینی همراه با سونوگرافی NT انجام میشود و علت اهمیت آن به این دلیل است که استخوان بینی در برخی جنین‌هایی که ناهنجاری‌های کروموزومی خاص مانند سندروم داون وجود دارد، معمولاً دیده نمی‌شود.
سونوگرافی در سه ماه دوم
سونوگرافی‌های سه ماه دوم که به آن سونوگرافی‌های سطح 2 نیز می‌گویند، باید بین هفته‌های 15 تا 20 بارداری برای بررسی آناتومی و تأیید رشد طبیعی جنین انجام شوند. زنان بارداری که حاملگی‌های پرخطر دارند، ممکن است در سه ماه دوم چندین سونوگرافی انجام دهند.
در صورتی‌که آزمایش‌های غربالگری سه ماه اول مشکوک به‌نظر برسد، سونوگرافی غربالگری دقیق‌تری در طول سه ماهه دوم برای ارزیابی جنین در کنار آزمایش‌های خون انجام میشود. هر چند این سونوگرافی هم نمی‌تواند به‌طور قطع تمام مشکلات احتمالی جنین را تشخیص دهد.
سونوگرافی غربالگری جنین چگونه انجام میشود؟
سونوگرافی‌های بارداری کلاً به دو صورت انجام می‌شوند:
سونوگرافی شکم (Abdominal ultrasound)
در این نوع سونوگرافی پزشک مایع ژل مانندی را روی شکم شما می‌زند. سپس مبدل را روی بدن قرار می‌دهد و آن را به جلو یا عقب در روی شکم حرکت می‌دهد تا زمانی‌که تصاویر مورد نظر را بگیرد. این روش سونوگرافی کاملاً بی‌خطر است و شما هیچ‌گونه فشار یا دردی را احساس نمی‌کنید.
سونوگرافی ترانس واژینال ( Transvaginal ultrasound)
برای انجام سونوگرافی ترنس واژینال شما باید روی صندلی مخصوص دراز بکشید و پاهای خود را به‌صورت خمیده نگه دارید. سپس پزشک یک پروب را که با مایع ژل مانندی پوشانده شده را وارد واژن می‌کند. به کمک پروب امواج صوتی تصاویری را روی صفحه دستگاه سونوگرافی ایجاد می‌کنند که حتی شما می‌توانید آن را ببینید.
هرچند سونوگرافی ترنس واژینال معمولاً تصاویر واضح‌تری نسبت به سونوگرافی شکمی ایجاد می‌کند، اما سونوگرافی غربالگری NT و NB معمولاً به روش شکمی انجام می‌شوند.
نتایج سونوگرافی غربالگری جنین به چه معنی است؟
آزمایش‌های غربالگری سه ماه اول بارداری مشخص می‌کند که شما در گروه پرخطر، متوسط یا کم‌خطر قرار می‌گیرید. اگر در گروه پرخطر قرار بگیرید و آزمایش‌ها ریسک بالای تولد نوزاد را نشان دهند، به معنی وجود مشکلات جسمی یا ژنتیکی در جنین است. بنابراین بنا به تشخیص پزشک می‌توانید، آزمایش نمونه‌برداری از پرزهای جفتی یا CVS را انجام دهید. این آزمایش باید بین هفته‌های 11 تا 14 بارداری انجام شود.
اگر در گروه متوسط قرار بگیرید، با مشورت دکتر معالج تا سه ماه دوم بارداری صبر و آزمایش‌ها را دوباره تکرار کنید. اگر نتایج همچنان احتمال اختلالات را نشان دهد، برای اطمینان قطعی می‌توانید آزمایش آمنیوسنتز در هفته‌های 15 تا 22 بارداری را انجام دهید. گروه کم‌خطر هم تنها آزمایشی را در هفته 15 و 16 برای بررسی لوله‌های عصبی باید انجام دهند.
هر دو آزمایش‌ها با استفاده از سونوگرافی و یک سوزن مناسب برای نمونه‌برداری از بافت جفت در CVS از طریق واژن و مایع آمنیوتیک در آمنیوسنتز از روی پوست شکم انجام می‌گیرند. توجه داشته باشید که هر دوی این آزمایش‌ها خطر سقط جنین را افزایش می‌دهند، بنابراین در صورتی که نیازی ندارید، بهتر است از انجام چنین آزمایش‌هایی صرف‌نظر کنید.
آیا انجام سونوگرافی غربالگری جنین الزامی است؟
سونوگرافی غربالگری الزامی نیست و این کاملاً به تصمیم شخصی شما بستگی دارد. اما اگر شرایط زیر را دارید، باید حتماً این آزمایش‌ها را انجام دهید:
- سن بالای 35 سال در زمان بارداری
- سابقه بارداری قبلی با ناهنجاری‌های جسمی و ژنتیکی
- وجود تالاسمی مینوردر در والدین
- نتایج آزمایش غربالگری سه ماه اول با ریسک بالا
- بیماری دیابت نوع 1
آیا سونوگرافی غربالگری به مادر و جنین آسیب می‌زند؟
با انجام سونوگرافی غربالگری هیچ آسیبی به شما و جنین وارد نمی‌شود. اما در مواردی که بعد از بررسی آزمایش‌های غربالگری در گروه پرخطر قرار گرفتید و باید آزمایش‌های CVS یا آمنیوسنتز انجام دهید، خطر ریسک سقط جنین تا حدودی وجود دارد.
در آخر
همان‌طور که گفته شد، سونوگرافی غربالگری جنین برای بررسی اختلالات کروموزومی و ژنتیکی انجام میشود. همچنین این سونوگرافی هیچ خطری برای جنین و مادر را به همراه ندارد، به همین دلیل دکتر عباس نبی پور توصیه می‌کنند که حتماً این سونوگرافی را در کنار آزمایش‌های خون برای اطمینان از سلامت کامل جنین خود انجام دهید.