همه چیز درباره داشتن نوزاد نارس

سن حاملگی کامل 40 هفته است. اگر در شرایطی مادر مجبور به زایمان پیش از رسیدن زمان موعود و در حدود 37 هفته شود، کودک متولد شده را نوزاد نارس خطاب می‌کنند که با مشکلات متعددی درگیر است. در نوزادان نارس موارد بسیاری برای نگرانی وجود دارد که در این مقاله به شرحی مفصل به آن پرداخته می‌شود.

چه علائمی برای نارس‌زایی وجود دارد؟

مشخصه اصلی بروز محدودیت در رشد جنین، کوچک بودن جنین به نسبت سن دقیق بارداری است.
در چنین شرایطی جنین لاغر یا نمایان‌گر سوء تغدیه باشد. همچنین جنین رنگ پریده با پوستی شل و خشک است. بند ناف نیز در اغلب موارد نازک مشاهده شده است. البته تمام نوزادانی که هنگام تولد لاغر اندام هستند، دچار محدودیت رشدی نیستند. محدودیت رشدی در جنین را به طور مفصل در ادامه توضیح خواهیم داد.

محدودیت رشد جنین در بارداری چیست؟

به طور کلی محدودیت رشد جنین در داخل شکم مادر شرایطی است که جنین کمتر از سنی که برای رشد و تکامل وی درون رحم مادر در نظر گرفته می‌شود، رشد می‌کند. به محدودیت رشد جنین  IUGR می‌گویند.

این محدودیت رشدی، دو نوع متفاوت دارد. نوع اول که 20 الی 25 درصد از محدودیت‌های رشدی را شامل می‌شود که محدودیت رشدی متقارن یا اولیه است و طی آن اندازه تمام اندام‌های جنین کاهش یافته است. در نوع دوم محدویت رشد جنین نامتقارن یا ثانویه که تا سه ماه آخر بارداری قابل تشخیص نیست اندازه شکم کوچک‌تر است، درحالی‌که مغز و سر اندازه‌ای طبیعی دارد.

دلایل تولد نوزادان نارس را می‌دانید؟

از شایع‌ترین دلایلی که ممکن است نوزاد نارس متولد شود، مشکل در جفت است. جفت که اتصال میان مادر و جنین است اکسیژن و دیگر مواد مغذی را از مادر گرفته و به جنین می‌رساند و همچنین مواد زاید را از بدن جنین دفع می‌کند.

ناتوانی نوزاد در رشد به دلیل مشکلاتی است که در بدن مادر وجود دارد. این مشکلات متشکل از وزن کمتر از 45 کیلوگرم، نداشتن تغذیه مناسب در زمان بارداری، نقص در کروموزوم، مصرف دخانیات و الکل، فشار خون دوران بارداری، بارداری چندقلو، مشکلات دیابتی مربوط به بارداری و مشکلات بندناف است.

از دیگر دلایل نارس بودن جنین می‌توان به پایین بودن سطح مایع آمنیوتیک که مایع رشدی برای تکامل ریه جنین است، اشاره کرد. همچنین اگر مادر مبتلا به بیماری‌های قلبی یا عفونی مانند سرخجه و سیفلیس باشد، جنین در معرض تولد نارس است. بیماری‌های ریوی، کلیوی، سوتغذیه یا کم‌خونی نیز می‌توانند خطر نارس‌زایی را افزایش دهند.

نوزاد نارس به چه دلیل در معرض خطر قرار دارد؟

چهل هفته زمان می‌برد تا جنین آماده تولد و زندگی شود. تولد زودتر از موعد موجب می‌شود اندام داخلی بدن به تکامل نرسند و مشکلاتی را ایجاد کنند. اگر نوزاد نارس متولد شود، به خوبی نوزادان دیگر توانایی انقباض رگ‌های خود متناسب با فشار‌خون را نداشته و در معرض خطر پارگی عروق مختلف قرار دارد.

نوزادان نارس که به‌طور معمول با وزنی کمتر 2500 گرم متولد می‌شود و برای زنده ماندن، تنفس، مبارزه در برابر بیماری‌های عفونی و گرم ماندن نیازمند کمک است. همچنین آن‌ها در دوران نوزادی، شیرخوارگی و پس از آن نیز به دلایلی که هنوز ناشناخته مانده است دچار مشکلات متعددی می‌شوند.

مشکلات بینایی از دیگر معضلات در نوزادان نارس

نوزادان نارس درکنار مشکلات یاد شده و ابتلا به فتق، ممکن است به عارضه چشمی ناشی از دریافت غیر‌عادی اکسیژن مبتلا شوند. به همین دلیل تمام نوزادان باید در 28 الی 30 روزگی‌ توسط فوق تخصص جراحی شبکیه معاینه و در صورت لزوم تحت درمان قرار بگیرند.

در نوزادان نارس چه مسائلی نگران‌کننده است؟

مهم‌ترین مسئله در نوزادان نارس مربوط به تنفس او است که حیاتش را تهدید می‌کند. ریه‌های نوزاد از مایع درون رحم یا مایع آمنیوتیک پر است. در واقع نوزاد پیش از تولد در داخل رحم مادر نیازی به نفس کشیدن ندارد و از طریق بند ناف و خونی که در آن جریان دارد اکسیژن مورد نیاز خود را تامین کرده و به همین ترتیب مواد زاید را نیز دفع می‌کند.

نوزاد نارس در زمان تولد ممکن است دچار بیماری تنفسی به نام سندروم زجر‌ ریوی شود. این سندروم در حالتی رخ می‌دهد که نوزاد پس از تولد گریه اولیه را ندارد. گریه اول موجب باز شدن کیسه پر از مایع درون ریه و ورود هوا به آن برای تنفس می‌شود. بیماری زجرریوی از اصلی‌ترین مشکلات در نوزادان نارس به‌شمار می‌رود.

سیر تکامل ریه در جنین پیش از تولد چگونه است؟

ریه جنین از هفته سی‌و‌دوم به بعد سیر تکاملی خود را می‌پیماید. اگر به هر دلیلی نوزاد زودتر از چهل هفتگی متولد شود، سیر تکامل ریه ناقص می‌ماند. در ریه ناقص جدار ‌کیسه‌های‌ هوایی که باید اکسیژن را از خون دریافت کند، به تکامل نرسیده است و نمی‌توان تبادل اکسیژن را پس از تولد به راحتی انجام دهد.

ماده‌ای به نام سورفکتانت برای تکامل ریه از هفته سی‌و‌دوم شروع به ترشح می‌کند و هرچقدر به هفته چهلم نزدیک‌تر می‌شود، میزان ترشح این ماده نیز افزایش می‌یابد. وظیفه این ماده جلوگیری از روی ‌هم خوابیدن کیسه‌های هوایی درون ریه است، به همین دلیل تولد زودهنگام فرصت بلوغ ریه را از آن می‌گیرد و نوزاد آماده نفس کشیدن در هوای بیرون نخواهد بود.

نیاز نوزاد نارس در دقایق ابتدایی تولد چیست؟

نوزاد نارس در دقایق ابتدایی تولد با مشکلات ریوی و تنفسی خفیف یا شدید روبه‌رو می‌شود. کادر حرفه‌ای متشکل از پزشک متخصص و پرستار‌ها باید از همان ابتدا در اتاق عمل شرایط احیای تنفسی برای نوزاد را فراهم کنند تا از بروز خطرات پیش‌بینی شده جلوگیری شود. برخی از نوزادان نارس با شرایط وخیم‌تر قادر به تنفس خود به خودی نیستند و نیاز به درمان و تنفس کمکی دارند که از همان اتاق عمل شروع می‌شود. بیشتر نوزادان نارس به دلیل عدم دسترسی به اکسیژن‌کافی کم می‌آورند.

تاخیر رشد نوزاد را در معرض چه خطراتی قرار می‌دهد؟

اگر بخواهیم به بیانی ساده مشکلاتی که نوزاد نارس با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کند را توضیح دهیم، می‌توانیم به مشکلانی مانند وزن کم در زمان تولد، کمبود اکسیژن هنگام تولد و افزایش گلبول‌های قرمز خون و کاهش جریان خون که به دلیل ازدیاد گلبول‌های قرمز رخ می‌دهد، اشاره کرد. همچنین نوزادان نارس اولین ضایعات روده خود را می‌بلعد که موجب عفونت ذات‌الریه و مشکلات تنفسی می شود.

نوزادان نارس در معرض ابتلا به مشکلات عصبی، مقاومت کم در برابر عفونت و نامتعادل بودن درجه حرارت بدن قرار دارند. همچنین قند خون نوزاد به‌طور غیرمتعادلی پایین خواهد بود که خود خطراتی را در پی دارد. نوزادی که نارس متولد می‌شود، در شرایط بد فیزیکی قرار دارد که نیازمند مراقبت‌های ویژه است.

چه روش‌هایی برای تشخیص مشکل در جنین و نوزاد نارس وجود دارد؟

مهم‌ترین روش تشخیص مشکل در جنین سونوگرافی است. در سونوگرافی و سونوگرافی داپلر به دو روش مختلف می‌توان سلامت و میزان رشد جنین را بررسی کرد. روش‌های دیگری نیز مانند آمنیوسنتز و ارزیابی وزن و جنین وجود دارند.

تشخیص محدودیت رشد جنین به کمک سونوگرافی

در سونوگرافی اندازه سر و شکم جنین اندازه‌گیری می‌شود و پزشک اندازه‌ها را با نمودار رشد جنین مقایسه می‌کند و می‌تواند وزن جنین را محاسبه کند. همچنین در این نوع سونوگرافی مایع آمنیوتیک درون رحم قابل اندازه‌گیری است.

آشنایی با عملکرد سونوگرافی داپلر

در سونوگرافی داپلر به کمک امواج صوتی میزان و سرعت جریان خون درون رگ‌های جنین اندازه‌گیری می‌شود. همچنین برای ارزیایی جریان خون موجود در رگ‌های مغزی جنین و بند ناف نیز قابل استفاده است.

ارزیابی جنین به کمک الکترودها

در این تست با گذاشتن الکترودهای حساس روی شکم الگو و تعداد ضربان قلب جنین را اندازه‌گیری می‌شود. این الکترودها با کش، آرام روی شکم مادر ثابت شده و طرف دیگرش به صفحه نمایشگر متصل می‌شود.

آمنیوسنتز در تشخیص عوامل نارس‌زایی

آمنیوسنتز روشی است که در آن به کمک سونوگرافی، سوزنی سر بلند را از روی شکم مادر وارد رحم می‌کنند.

از آمنیوتیک درون رحم مادر برای نمونه برداری خارج کرده و آن را آزمایش می‌کنند. در این روش عفونت‌ها و مشکلات کروموزومی جنین که موجب محدودیت رشد و نارس‌زایی می‌شود، قابل کشف است.

چگونه رشد ناکافی جنین درمان می‌شود؟

کارا‌ترین راهکار برای رفع رشد ناکافی جنین بر اساس شدت محدودیت رشدی در داخل رحم و زمان شروع مشکل رشدی در بارداری است. به طور کلی هر چه شروع محدودیت رشد زودتر باشد، جنین ناقص‌تر شکل گرفته و شدت مشکل بیشتر و جدی‌تر است.

اگر مدت زمان بارداری به 34 هفته و بالاتر رسیده باشد، نوزاد توانایی زندگی خارج از رحم را خواهد داشت و می‌تواند به کمک دستگاه‌هایی در بخش مراقب‌های ویژه به زندگی خود ادامه دهد و پروسه تکاملی خود را طی کند. در این شرایط پزشک توصیه به اتمام بارداری و زایمان زودتر از موعد می‌کند.

در شرایطی که سن بارداری کمتر از 34 هفته باشد، با مراقبت‌هایی خاص تلاش می‌شود اتمام بارداری حداقل تا تکمیل 34 هفتگی به طول انجامد. هرچند اگر مشکلی در مادر یا جنین مشاهده شود، پس از بررسی رشد ریه جنین باید فورا ختم بارداری صورت گیرد.

هرچند درمانی برای محدودیت رشدی جنین وجود ندارد، اما با مراقبت و انجام مواردی می‌تواند از سرعت آن کاست یا مانع از تولد نوزاد نارس شد.

آشنایی با عواملی که میزان محدودیت رشدی جنین را به حداقل می‌رساند

بر اساس تحقیقات انجام شده روی زنان باردار تغذیه مناسب تاثیر بسیاری بر کاهش روند محدودیت رشدی جنین دارد. بهبود وضعیت غذایی مادر ممکن است وزن جنین و رشد آن درون رحم را به میزان مورد نیاز تامین کند و نوزاد را به تکامل برساند.

استراحت از دیگر عواملی است که گردش خون جنین را بهبود بخشیده و از محدودیت رشدی جلوگیری می‌کند یا میزان آن را به حداقل می‌رساند.

همچنین طبق تشخیص پزشک زایمان می‌تواند به شکل سزارین صورت گیرد. در شرایطی که جنین ضعیف باشد، در هنگام زایمان طبیعی ممکن است دچار مشکلاتی شود، به همین دلیل پزشک‌ها سزارین را سفارش می‌کنند.

چه مراقبت‌هایی باید از نوزادان نارس صورت گیرد؟

از موثرترین روش‌های مراقبتی که تا 25 درصد به زنده ماندن نوزادان کمک می‌کند، روش مراقبت آغوشی یا مراقبت کانگورویی مادر است. این روش، روش درمانی و مراقبتی برای نوزادان نارس به شمار می‌رود. نوزاد روی سینه مادر و در آغوش مادر می‌ماند، حفظ گرمای بدن نوزاد روی سینه‌ی مادر باعث بهتر شدن عملکرد ریه‌ها می‌شود.

مزایای مراقبت کانگورویی

تماس پوستی با مادر و شنیدن صدای ضربان قلب و آشنای مادر نیز به نوزاد احساس امنیت را القا می‌کند. در چنین شرایطی ضربان قلب، فشار خون و تنفس نوزاد سریع‌تر به تثبیت می‌رسد. از طرفی قرار گرفتن نوزاد بر روی سینه‌ی مادر تولید شیر را در مادر تحریک می‌کند. شیر مادر حاوی مواد مغذی مفید برای رشد مغزی نوزاد است.

این روش نه تنها بقای نوزاد را تضمین می‌کند، بلکه کیفیت آن را بهبود بخشید و منجر به رشد مغز، ایجاد پیوند عاطفی به بهترین شکل می‌شود.

تغذیه نوزاد نارس پس از تولد

مصرف آغوز مادر برای نوزادان نارس حیاتی است. شیر مادر که حاوی پروتئین است به نوزاد در مبارزه با عفونت و همچنین رشد کمک می‌کند. نوزاد نارس بیشتر از نوزاد تکامل‌یافته به شیر مادر نیاز دارد. نوازادان نارس باید هر یک الی دو ساعت از شیر مادر تغذیه کنند.

پس از بردن نوزاد به خانه چه مراقبت‌هایی باید صورت گیرد؟

مراقبت نوزادان نارس در خانه سخت‌تر از نوزادان سالم است. در منزل باید به نکات بسیاری در رابطه با مراقبت از نوزاد توجه شود. به طور معمول پس از ترخیص نوزاد از بیمارستان، پرستاران آموزشات لازم را به خانواده نوزاد می‌دهند.

متعادل نگه داشتن حرارت بدن نوزاد  

اولین نکته که باید به آن توجه ویژه کرد، حرارت بدن نوزاد است. چه سرما چه گرما هر دو برای نوزاد مضر است و دمای فضایی که نوزاد در آن نگه‌داری می‌شود، باید متعادل باشد. بهترین روش برای متعادل نگه‌داشتن دمای بدن نوزاد در حد مطلوب، پوشاندن بدن نوزاد با لباس و پتو به شکل لایه به لایه است تا در صورت نیاز بتوان از آن کم یا به آن افزود.

بالا نگه‌داشتن کیفیت خواب نوزاد

برای افزایش کیفیت خواب نوزاد محیط باید آرام و با نور کم باشد. نوزاد هم باید مانند بزرگسالان در محیطی مناسب به استراحت و خواب بپردازد. نوزادان نارس به دلیل کوچک‌تر بودن زود به زود احساس گرسنگی می‌کنند و نسبت به دیگر نوزادان بیشتر از خواب بیدار می‌شوند.

سندروم مرگ ناگهانی نوزاد

هنوز محققین نتوانسته‌اند دلیل مشخصی برای بروز این سندروم را پیدا کنند، اما در برخی نوزادان که سالم به‌نظر می‌آیند، در شش ماه اول زندگی ممکن است این سندروم رخ دهد و نوزاد دچار مرگ ناگهانی شود.

طبق شواهد دسته‌ای از عوامل وجود دارند که مرگ در نوزادان نارس را کاهش می‌دهد. این عوامل شامل پرهیز از به پشت خواباندن نوزاد، استفاده از پتوی سبک و دور نگه‌داشتن پتو و ملحفه از صورت نوزاد، اجتناب از مصرف دخانیات در منزل و تنها نگذاشتن نوزاد تا حداقل شش ماهگی می‌شود.

همچنین نوزاد باید از نور مستقیم خورشید دور نگه ‌داشته شود. از استفاده خودسرانه محصولات شیمیایی پرهیز شود. بلافاصله بعد از شست‌و‌شوی نوزاد خشک شود. در واقع بسته به میزان نارسی نوزاد باید از حمام کردن مستقیم با آب پرهیز کرده و با آب و پنبه شست‌وشو شود.

سخن آخر

با وجود این‌که در این مقاله از دلایل تولد زودهنگام و مشکلاتی که نوزاد نارس با آن روبه‌رو است گفته شد، پیشرفت علم این نوید را به مادران داده است که بتواند به نوزادان نارس برای زنده ماندن بیش از پیش کمک کرد. آمار نشان می‌دهد که امروزه تعداد بیشتری از نوزادان می‌توانند زنده بمانند و از خطراتی که زندگی آن‌ها را تهدید می‌کند، بگذرند. تنها درصد کمی به‌صورت خفیف در بزرگان از مشکلات رشدی رنج می‌برند. با مراقبت‌های لازم در دوران پیش از بارداری و بارداری می‌توان به تکامل فرزندان خود و شروع آسان‌تر زندگی برای آن ها کمک کرد.