تاریخچه رادیولوژی

رادیولوژی را علم استفاده از تصاویر پزشکی به‌منظور کمک به تشخیص و در بعضی موارد درمان بیماری‌ها می‌دانند که در حال‌حاضر بیش از صدسال از عمر آن می‌گذرد. این مقاله به مروری کوتاه بر تاریخچه رادیولوژی اختصاص دارد.

استفاده از این تکنولوژی در قرن بیستم به سرعت توسعه یافت و به مدد فناوری‌های کامپیوتری و هوش مصنوعی، همچنان نیز درحال پیشرفت است. بسیاری از تکنیک‌های تصویربرداری مانند پرتو ایکس (رادیوگرافی)، سی‌تی اسکن (CT)، ام‌آرآی (MRI) و سونوگرافی بخشی از رادیولوژی به‌حساب می‌آیند.

سرآغاز تاریخچه رادیولوژی

آغاز تاریخچه رادیولوژی به سال 1895 زمانی‌که ویلهلم رونتگن به‌طور تصادفی پرتو ایکس (X-Ray) را کشف کرد، پیوند می‌خورد. X-Ray نوعی اشعه پرتویی است که از بیشتر اجسام جامد عبور می‌کند. این فیزیکدان آلمانی اولین تصویر پرتو ایکس را از دست همسر خود گرفت و در نتیجه این کشف در سال 1901 جایزه نوبل را از آنِ خود کرد.

او پیش از این با عبور دادن جریان الکتریکی از طریق گازهای مختلف در فشار پایین دریافت که چگونه می‌توان، از این آزمایش به پرتو ایکس رسید.

کشف تصادفی پرتوهای ناشناخته!

رونتگن طی انجام یک آزمایش، الکترودها را به یک لوله (لامپ) کاتدی متصل کرد. سپس با اعمال ولتاژ به گاز پرتوهای الکترونی‌ به‌وجود آمدند که از یک سر لوله به سر دیگر آن جریان می‌یافتند. در اثر برخورد پرتوهای الکترونی به دیواره لوله شیشه‌ای، رنگ سبز از آن‌ها متصاعد می‌شود.

هدف رونتگن از انجام این آزمایش این بود که بفهمد آیا پرتوهای کاتودی می‌توانند از شیشه عبور کنند یا خیر. از این رو لوله شیشه‌ای را با یک کاغذ سنگین مشکی که به مواد شیمیایی آغشته بود، پوشاند.

این دانشمند در کمال ناباوری متوجه شد که طی این آزمایش، نه تنها پرتوها از شیشه بلکه از کاغذ سنگین نیز عبور کردند و نور سبز را بر یک صفحه فلئورسنتی که کمی دورتر بود تاباندند. در این آزمایش رونتگن دریافت که این پرتوهای اسرارآمیز قادرند، تقریباً از تمام اشیاء جامد عبور کنند. از آنجا که این دانشمند نمی‌دانست، این پرتوها چه هستند، آن‌ها را X (ناشناخته) نامید.

او همچنین دریافت که می‌توان از اشیائی که بین پرتوهای کاتدی و یک صفحه عکاسی قرارداده می‌شوند، تصاویری تهیه کرد. این پرتوها می‌توانستند، از اشیاء با ضخامت‌های مختلف تصویربرداری کنند. برای انجام آزمایش، همسر گونتن دست خود را در بالای صفحه عکاسی گرفت.

تصویر به‌دست آمده با پرتو‌ ایکس استخوان‌های دست و انگشتری که همسر گونتن داشت را نشان می‌داد، درحالیکه هاله‌ای نازک از جسم دست در آن تصویر افتاده بود. این اولین تصویر پرتو‌ ایکس از بدن انسان در تاریخ پزشکی به‌شمار می‌آید.

استفاده عمومی از فناوری پرتو ایکس

طی یک سال از کشف این فناوری، بیمارستان گلاسگو اولین بخش رادیولوژی خود را افتتاح کرد و با استفاده از این فناوری از سنگ کلیه و سکه‌ای که در گلوی یک کودک جامانده بود تصاویری تهیه کرد. کمی پس از آن یک پزشک آمریکایی از تصویربرداری پرتو ایکس برای ردیابی عبور غذا از مسیر دستگاه گوارش استفاده کرد.

در حوالی سال 1900 میلادی توماس ادیسون فناوری فلوئوروسکوپی را اختراع کرد. طی این اختراع پرتوهای X به بدن شخص در حال حرکت تابانده می‌شد و سپس پرتوها به یک نمایشگر شبیه به تلویزیون منتقل می‌شدند. از این طریق پزشکان می‌توانستند، اعضای بدن بیمار و حرکات آن را به‌طور دقیق مشاهده کنند. در سال 1918 جورج ایستمن فیلم‌های رادیولوژی را به‌عنوان جایگزینی برای صفحات عکاسی که پیش‌تر، دانشمندان از آن‌ها برای گرفتن تصاویر پرتو ایکس استفاده می‌کردند، معرفی کرد.

سایر تکنولوژی‌ها رایولوژی در بستر تاریخ

در گذر تاریخچه رادیولوژی، توجه به سایر فناوری‌های حاصل از آن اهمیت ویژه‌ای دارد. باگذشت زمان بسیاری از تکنیک‌هایی که در زمره فناوری رادیولوژی قرار می‌گیرند، به بستر پزشکی راه‌یافته‌اند.

استفاده از امواج فراصوت (سونوگرافی)

در مطالعه تاریخچه رادیولوژی باید به معرفی فناوری‌های تولد یافته از آن نیز بپردازیم. در دهه‌های بعد از معرفی پرتو ایکس، دانشمندان به‌دنبال راهی برای تصویربرداری از بافت‌های درون بدن انسان بودند. در سال 1958، یک متخصص زنان ‌و زایمان اسکاتلندی به‌نام ایان دونالد برای اولین بار از امواج فراصوت در مقاصد پزشکی بهره برد.

به‌این منظور او از این تکنولوژی برای مشاهده رشد و سلامت جنین و همچنین بررسی توده‌، کیست و فیبروم استفاده کرد. او همچنین با همراهی یک مهندس به‌نام تام براون اولین دستگاه سونوگرافی قابل‌حمل را برای مقاصد پزشکی و درمانی توسعه بخشید.

ظهور پت اسکن (PET) در تاریخچه رادیولوژی

در دهه 1950 دیوید ادموند کول، فناوری برش‌نگاری با گسیل پوزیترون (پت اسکن) را اختراع کرد. در این شیوه از تصویربرداری، ماده حاجب (حاوی مقادیر بسیار اندکی رادیواکتیو) به‌صورت تزریقی، تنفسی یا خوراکی وارد رگ‌های بیمار می‌شود. دستگاه پت‌اسکن با تشخیص پرتوافشانی درون بدن بیمار، از اندام‌ها تصویربرداری می‌کند. از این فناوری برای تشخیص علائم ابتدایی سرطان، بیماری‌های قلبی و اختلالات مغزی استفاده می‌شود.

ظهور سی‌تی اسکن (CT) در تاریخچه رادیولوژی

مطالعه تاریخچه رادیولوژی از نظر زمان آغاز ورود سی‌تی اسکن به دامان روش‌های تشخیصی پزشکی اهمیت قابل توجهی دارد. در سال 1971 گادفری هانسفیلد همراه با آلن مک‌لویدکورماک نمونه اولیه دستگاه تصویربرداری توموگرافی کامپیوتری (CT) را ساختند.

پرتو‌ ایکس در این دستگاه درکنار نرم‌افزار کامپیوتری تصاویری سه‌بعدی از بدن بیمار به‌دست می‌دهد. پزشکان در همان سال، اولین اسکن موفقیت‌آمیز پزشکی با استفاده از این فناوری را روی یک بیمار زنده انجام دادند.

علاوه بر فناوری‌های فوق، در سال 1971 پال لاتربور راه را بر ظهور تصویربرداری دوبعدی و سه‌بعدی تشدید مغناطیسی (MRI) گشود.

تاریخچه رادیولوژی تنها محصور به موارد فوق نمی‌شود. بلکه ظهور و پیشرفت این فناوری مرهون تلاش دانشمندان دیگری است که پیش از آن با دست‌آوردهای خود، استفاده از این تکنولوژی را به جزوی جدانشدنی از حوزه روش‌های تشخیصی پزشکی تبدیل کردند. به‌طور خلاصه می‌توان، فهرستی از این دانشمندان و نتایج مطالعات آنان را ارائه داد:

• آنتونی هنری برکل؛ کاشف رادیواکتیویته
• ماری‌کوری؛ کاشف رادیواکتیو و عناصر شیمیایی جدید
• چارلز داتر: پدر رادیولوژی مداخله‌ای
• چارلز ترستن هلند: بنیان‌گذار رادیولوژی به‌عنوان تخصصی مجزا
• آلبرت سویلند: بنیان‌گذار تخصص رادیولوژی در آمریکا
• فلورانس استونی: اولین زن رادیولوژیست در بریتانیا

کلام آخر

پیش از ظهور روش‌های غیرتهاجمی تشخیصی، پزشکان و طبیبان برای بررسی ارگان‌های داخلی بدن ناگزیر بودند دست به تیغ و چاقو ببرند. این روش‌های تهاجمی همواره بی‌خطر نبوده‌اند. از زمانی‌که پای رادیولوژی به عرصه روش‌های تشخیصی در پزشکی گشوده شد، رؤیای مشاهده اندام‌های بدن بدون تیغ و چاقو به واقعیت تبدیل شد.

مطالعه تاریخچه رادیولوژی اطلاعات جالبی درمورد ظهور انواع روش‌های غیرتهاجمی تصویربرداری از بدن در اختیار ما می‌گذارد. امروز بسیاری از وضعیت‌های درون بدن ما تنها در چند دقیقه، با استفاده از همین‌ فناوری‌ها مشخص می‌شود و علت آن چیزی نیست مگر تلاش دانشمندانی که همواره دغدغه کمک به بشریت را در ذهن داشته‌اند. امروزه پزشکانی مانند دکتر نبی پور توانسته اند، با تهیه سیستم های پیشرفته سونوگرافی و رادیولوژی بهترین خدمات را به همه افراد ارائه دهند. پس پیشنهاد می شود، در صورت نیاز از رادیولوژی دکتر نبی پور استفاده کنید.